Familiegeschiedenissen van meet af aan
Marie-Charlotte Le Bailly
De jongste jaren is de familiegeschiedenis van Europese emigranten steeds meer in trek. Of het nu afstammelingen van immigranten in Canada of de Verenigde Staten betreft of nazaten van achterblijvers die familieleden naar de Nieuwe Wereld zagen vertrekken, steeds meer mensen zijn nieuwsgierig naar hun wortels en gaan actief op zoek naar de verhalen uit hun familieverleden. Maar het louter reconstrueren van de eigen stamboom volstaat voor velen niet meer. Steeds vaker vragen ze zich ook af hoe de familieverhalen in de bredere historische context passen en of de eigen familiegeschiedenis uniek was of juist onderdeel van een breder fenomeen.
Persoonlijke verhalen maken op een heel laagdrempelige wijze de grote geschiedenis inzichtelijk voor een breed en divers publiek. Die uit het recente verleden zijn te waardevol om in de vergetelheid te raken, terwijl in een tijdperk als het onze digital storytelling juist zo in is. Hierbij vertellen gewone mensen hun eigen verhaal aan de hand van digitale middelen zoals webpagina’s, internetfilmpjes, blogs… Wat zegt een foto van vroeger als we de personen die erop afgebeeld staan en hun persoonlijk verhaal niet meer kennen? Dit soort ontastbaar erfgoed uit het verleden dreigt te verdwijnen als we dat niet snel vastleggen.
Wie zich voor het eerst waagt aan het uitzoeken van zijn eigen familiegeschiedenis, ziet zich echter voor een enorme uitdaging gesteld. Steeds meer bronnen, databestanden, tools, websites,… worden (gratis) digitaal aangeboden en dit oerwoud blijft maar aangroeien. Een toelichting in enkele eenvoudige stappen kan helpen.
1. Begin bij jezelf
Begin je zoektocht thuis en verzamel alle gegevens en documenten die je kunt vinden over je ouders en grootouders, zoals bidprentjes, notariële aktes, doodsberichten en krantenknipsels. Herhaal dezelfde zoektocht bij familieleden. Ga eens langs bij tantes, groottantes… en vraag hen welk materiaal zij nog hebben over de familieleden die naar Amerika vertrokken. Laat documenten en foto’s die ze nog hebben inscannen of kopiëren. En vooral, vraag ze ook te vertellen wat ze nog weten over die familieleden. Soms kunnen kleine details heel belangrijk zijn voor je verdere zoektocht en vaak kennen ze nog leuke anekdotes.
2. Gebruik een goede handleiding
Lees eens een goede handleiding voor het samenstellen van een familiegeschiedenis, vergelijk je eigen opzoekwerk met voorbeelden die door anderen zijn samengesteld. Familiekunde Vlaanderen houdt in samenwerking met lokale archieven ook regelmatig workshops over familiegeschiedenis of organiseert cursussen voor beginners. Praktische handleidingen zijn de volgende:
- E. Aerts e.a. (red.) , “Wat zit er in mijn familie? Handleiding tot de genealogie”, Antwerpen, 2004.
- J. Vanderhaeghe, Speuren naar je voorouders: een eenvoudige handleiding met nuttige tips en technieken, Antwerpen, 2013.
- H. Vanoppen, De stamboom en geschiedenis van uw familie. Complete en praktische gids voor het reconstrueren van uw familiearchieven, Aartselaar z.j.
Veel meer literatuurtips en tools over familiegeschiedenis, mondelinge geschiedenis en hulpwetenschappen zijn te vinden op de website van familiegeschiedenis waar de werkwijze voor het schrijven van je familiegeschiedenis in een aantal inzichtelijke stappen wordt toegelicht. Op die website worden overigens ook themadossiers rond migratie aangeboden.
3. Zoek in de databank Belgische emigranten naar Amerika
In het (digitaal) Magazijn (aan het einde van de vaste opstelling) van het Red Star Line Museum kunnen bezoekers gratis zoeken in de persoonsfiches van ongeveer honderdduizend Belgische emigranten naar Amerika die het museum samen met Familiekunde Vlaanderen ontsluit. Het bestand wordt regelmatig aangevuld en je kunt er ook de gegevens die je zelf hebt verzameld aanvullen via een reactieformulier. Als je op zoek bent naar een familielid van Belgische oorsprong, is dit de bron bij uitstek om basisgegevens over zijn of haar emigratiebeweging terug te vinden. Bovendien verrijkt het Red Star Line Museum die data met verhalen van emigranten die via Antwerpen reisden, achtergrondinformatie, beeldmateriaal en informatie over afzonderlijke schepen van de Red Star Line en gerelateerde objecten uit verschillende collecties over de Red Star Line. Op die manier krijg je direct inzicht in de context waarin je verre verwant emigreerde en welke ervaringen hij of zij mogelijk opdeed.
In deze databank zijn ook de gegevens uit de zogenaamde Venesoenrapporten grotendeels verwerkt (op basis van de bronbewerkingen die onder auspiciën van Familiekunde Vlaanderen zijn uitgegeven). Eugène Venesoen was hoofdcommissaris van de federale emigratiedienst te Antwerpen van 1892 tot begin jaren 1920. Hij legde uitgebreide statistieken aan van emigranten die via Antwerpen naar Amerika reisden. Vanaf 1896 hield Venesoen ook nauwkeurige en uitvoerige lijsten bij van alle Belgische emigranten die in derde klasse vanuit Antwerpen naar bestemmingen in Noord- en Zuid-Amerika reisden. In deze verslagen noteerde hij voor iedere Belgische emigrant in principe de volgende gegevens: naam en voornaam, leeftijd, plaats van herkomst, beroep, plaats van bestemming, talen gesproken door de emigrant, de som contant geld die hij bij zich had, eventuele medereizigers en soms enkele bijzonderheden.
Specifiek voor het Meetjesland, en als je weet vanuit welke gemeente je voorouder is vertrokken naar Amerika, kan de website van Hans Van Landschoot snel uitkomst bieden. Per gemeente zijn lijsten van in totaal ‘3500 Meetjeslanders naar de VS, 1892-1925’ te vinden, met telkens een link naar de passagierslijsten van Ellis Island.
4. Informeer bij Familiekunde Vlaanderen en andere verenigingen
In de documentatiecentra van Familiekunde Vlaanderen is veel genealogisch materiaal beschikbaar en kunnen medewerkers je helpen om verder te zoeken. Hier kun je ook zien of er al eerder opzoekingen naar bepaalde families zijn gedaan. Op die manier vermijd je dubbel werk. Familiekunde Vlaanderen heeft een regionale afdeling en documentatiecentrum voor het Meetjesland in Aalter, raadpleeg de website van Familiekunde Vlaanderen voor meer informatie. Een aantal indices (bronbewerkingen) op parochieregisters zijn er ook digitaal beschikbaar.
Het lidmaatschap van verenigingen zoals Familiekunde Vlaanderen biedt allerlei voordelen, zoals toegang tot bepaalde databestanden of nadere toegangen. Ook bestaan er allerlei Yahoo-groepen in de Verenigde Staten of in Canada die heel nuttig zijn om in contact te komen met verre verwanten.
5. Naar het archief
Als je alle mogelijke informatie hebt verzameld bij familie of in het documentatiecentrum, dan kun je de stap naar het archief wagen. Dan weet je ook in welke lokale archieven je bepaalde originele documenten kunt inzien. In het boekje Speuren naar je voorouders (zie boven) vind je een overzicht van de belangrijkste archieven. Kijk ook eens naar minder voor de hand liggende bronnen zoals volkstellingen, boordevol gegevens over je voorouders zoals de waarde van hun goederen en hun professionele activiteiten. Ook notariële archieven kunnen een schat aan informatie herbergen, zoals huwelijksovereenkomsten, testamenten of boedelregisters.
6. Internetbronnen
Steeds meer genealogische bronnen worden ook digitaal aangeboden. Wees kritisch bij het gebruiken van internetbronnen van grote aanbieders zoals FamilySearch.com en Ancestry.com, omdat de indices en toegangen vol fouten zitten en vaak niet zijn nagekeken. Gedigitaliseerde bronnen zijn alleen nuttig als er goede toegangen op bestaan. Je kunt vaak beter de websites van de oorspronkelijk archiefinstellingen raadplegen zoals die van het Algemeen Rijksarchief, met een speciale toegang voor het zoeken naar personen.
Je moet je ook goed realiseren welk soort bron je aan het bekijken bent en wat de informatiewaarde ervan is. Die is ook zeer afhankelijk van de context waarin een bepaalde bron is ontstaan. Een geboortedatum is bijvoorbeeld alleen betrouwbaar op officiële documenten zoals een geboorteakte. Sommige bronnen zoals censusregisters of passagierslijsten geven alleen informatie weer zoals die door de ondervraagde werd opgegeven en kunnen dus onnauwkeurigheden bevatten.
7. Kijk eens in de kranten van die tijd
Neem een kijkje in de kranten uit die periode. Afvaarten van schepen werden toen stelselmatig in de kranten vermeld. Met een beetje geluk staat er een artikel of nieuwsbericht in over een specifieke afvaart, dat iets extra’s toevoegt aan het verhaal van de overtocht. Steeds meer kranten zijn digitaal beschikbaar, bijvoorbeeld via historischekranten.be of delpher.nl. Via de website van de Vlaamse Erfgoedbibliotheek vind je ook een overzicht van historische kranten uit België en suggesties voor het zoeken in buitenlandse kranten. Denk ook aan lokale kranten uit de regio waar je verwanten zich hebben gevestigd of oude edities van de Gazette van Moline of Gazette van Detroit. Overigens hebben vrijwilligers van Familiekunde daar ook indices op gemaakt.
8. Schrijf je verhaal op
Neem niet te veel hooi op je vork, breng de informatie die je hebt verzameld in kaart en haal daar een aantal grote lijnen uit. Begin bijvoorbeeld met het uitwerken van egodocumenten, zoals brieven en dagboeken, als je die hebt. Zoek meer achtergrondinformatie bij actualiteiten en gebeurtenissen die erin worden vermeld. De volgende titels kunnen je op weg te helpen als je voor het eerst je familiegeschiedenis wil schrijven:
- I. Hoste, ‘De geschiedenis van mijn gemeente: hoe begin ik er aan?’, in J. Art (red.), Hoe schrijf ik de geschiedenis van mijn gemeente? Deel 3a: Hulpwetenschappen. Gent, 1995, p. 17-34.
- Th. Lambrecht, ‘Hoe schrijf ik een historisch verantwoord artikel? Tips voor een betere valorisatie van heemkundig onderzoek’, Bladwijzer, 3 (2011). Online raadpleegbaar.
- J. Van de Wetering, Hoe schrijf ik geschiedenis? Handleiding voor het schrijven van een familie- of streekgeschiedenis. Zwolle, 2004.
Tot slot biedt het Red Star Line Museum je op een gratis applicatie aan waarmee je je eigen migratieverhaal of dat van een familielid kunt samenstellen.